27 Mayıs 1960 tarihinde iktidarı ele geçiren Milli Birlik Komitesi, Demokrat Parti’nin ülkeyi baskı ve kardeş kavgasına sürüklediğini öne sürerek Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı bakanları gözaltına aldı. 14 Ekim 1960 ile 15 Eylül 1961 tarihleri arasında yapılan yargılama sürecinde 592 sanığın 288’i için idam talep edildi. Celal Bayar yaş haddi sebebiyle müebbet hapis cezasına çarptırılırken Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idamına hükmedildi.
Adnan Menderes’in siyasi yolculuğu
Aydınlı çiftçi bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Adnan Menderes, siyaset hayatına 1931’de CHP’den Aydın milletvekili olarak başladı. Parti içi muhalefet nedeniyle 1945’te CHP’den ihraç edilen Menderes, Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu. 1950 seçimlerinde DP, yüzde 52,7 oyla büyük bir zafer kazanarak iktidara geldi ve Menderes başbakan oldu. Bu dönemde ezan aslına döndürüldü, din eğitimi yeniden başlatıldı ve Türkiye’nin Kore’deki askeri başarısı NATO üyeliğini hızlandırdı.
Demokrat Parti döneminde ekonomik ve liberal atılımlar
Menderes’in iktidara gelmesiyle Türkiye ekonomisi liberal politikalarla kalkınma dönemine giriş yaptı. İthalat kısıtlamaları kaldırılırken kredi faizleri düşürüldü ve özel sektöre verilen teşvik artırıldı. Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu ve gayrisafi milli hasıla yılda ortalama yüzde 9 büyüdü. 1954 seçimlerinde DP, yüzde 56 oyla Cumhuriyet tarihinin en yüksek oyunu aldı.
Darbenin ayak sesleri
Menderes iktidarına yapılacak darbenin ilk sinyali 1955 yılındaki Kıbrıs gelişmeleri ve 6-7 Eylül olaylarıyla başladı. Demokrat Parti’nin yükselişi devam etse de toplumsal anlamda yaşanan gerilimler de o derece arttı. 27 Mayıs 1960’ta Milli Birlik Komitesi yönetimi ele geçirerek TBMM ve Anayasa’yı feshetti. DP üyeleri Yassıada’ya götürüldü; burada kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılandılar. Sanıklara savunma hakkı tanınmadı ve birçok kişi kötü muameleye maruz kaldı. 15 Eylül 1961’de Menderes, Zorlu ve Polatkan idam edildi.
Menderes’in son sözleri
İdam sehpasına çıkan Adnan Menderes’in son ifadeleri, “Devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim” oldu. Zorlu, ellerinin önden bağlanmasını istedi ve son mektubunda ailesine sükunet ile tevekkül mesajı bıraktı. Polatkan ise idam sehpasında “Suçsuzum. Allah’a ve vicdanıma güveniyorum” diyerek hayatını kaybetti. Bu üç isim, “demokrasi şehidi” olarak Türk siyasi tarihine geçti.
İtibarları 1990’da iade edildi
TBMM kararıyla 1990 yılında itibarları iade edilen Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun naaşları, devlet töreniyle İstanbul’daki anıt mezara taşındı. Yargılamaların yapıldığı Yassıada ise 60. yıl dönümünde “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” olarak açıldı.
