Son günlerde Ankara ve Bolu'dan gelen şüpheli "Deli Dana Hastalığı" (BSE) vakası haberleri, Türkiye'de sağlık otoriteleri ve vatandaşlar arasında endişeye neden oldu.
Ankara ve Bolu'daki şüpheli vakalar gündemde
Ankara Bilkent Şehir Hastanesi yoğun bakım ünitesinde yatan bir hastaya "deli dana ön teşhisi" konulmasının ardından, Bolu'da nörolojik şikâyetlerle tedavi gören bir kadın hastada da bu korkutucu hastalığın varlığı laboratuvar sonuçlarıyla doğrulandı. Hastadan alınan beyin omurilik sıvısı örneği, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Beyin ve Nörodejeneratif Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı'nda uygulanan “deli dana testi” sonucunda pozitif çıktı. Ankara’dan sonra Bolu’da da bir vatandaşta “deli dana” hastalığının teşhis edilmesi, dikkatleri yeniden bu ölümcül prion hastalığına çekti.
Deli Dana Hastalığı (BSE) nedir?
Deli dana hastalığı, Latince adıyla Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), sığırlarda ortaya çıkan ve beynin süngerleşmesine bağlı olarak ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Hastalığın nedeni bir virüs veya bakteri değil, prion adı verilen anormal yapıdaki proteinlerdir. Bu anormal proteinler, sağlıklı beyin hücrelerinde birikerek yapılarını bozar ve sinir sistemine kalıcı hasar verir.
Deli Dana Hastalığı'nın belirtileri nelerdir?
Hastalığın insanlarda görülen türü olan vCJD'nin belirtileri, hastalığın erken ve ileri dönemlerinde farklılık göstermektedir. İlk evrelerde genellikle psikolojik ve bilişsel bozukluklar ön plana çıkar.
Erken dönem belirtileri:
- Sürekli depresyon, kaygı veya kişilik değişimleri.
- Hafıza kaybı ve dikkat dağınıklığı.
- Uyku bozuklukları (uyuyamama veya aşırı uyuma).
- Kaslarda istemsiz seğirmeler veya titremeler.
- El-göz koordinasyonunda bozulma.
İleri dönem belirtileri:
- Hızla ilerleyen bunama (demans).
- Konuşma bozuklukları ve yutma güçlüğü.
- Yürüme zorlukları ve denge kaybı.
- Şiddetli kas sertliği ve spazmlar.
- Görme problemleri (bulanık veya çift görme).
- Unutkanlık ve bilinç kaybını takiben bitkisel hayata geçiş.
"30 yıl sonra ortaya çıkar"
Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, deli dana enfeksiyonunun bulaşma yolları ve vücuttaki gelişim süreci hakkında kritik bilgiler verdi. Prof. Dr. Ertuğrul, hastalığın bulaşma şeklini şöyle açıkladı:
"İki vakanın varlığı başka hastaların da ortaya çıkabileceği ihtimalini barındırıyor. Hastalığın belirtileri bulaştığı anda hemen ortaya çıkmaz. Bulaştıktan yıllar sonra, 15-20 yıl hatta 30 yıl sonra ortaya çıkar. Deli dana hastalığı prion adı verilen anormal yapıdaki proteinlerin beyinde birikmesi sonucu gelişir. Beyin yapısının bozulmasına ve beyinin süngerleşmesine sebep olur. Bu yüzden süngerleşmiş beyin (BSE) olarak da adlandırılır. İlk olarak sığırlarda görülmüştür. İnsanlarda varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı (vCJD) adı verilen bir hastalıkla ilişkilidir. Her iki hastalık da ölümcül beyin hastalıklarıdır. Bazı durumlarda insandan insana da tükürük gibi vücut sıvılarıyla bulaşabilir.”
Nasıl korunabiliriz?
Deli dana hastalığından (vCJD) korunmada anahtar nokta, enfekte olmuş hayvanların gıda zincirine girmesini engellemektir. Hastalığa neden olan prion proteinleri, pişirme, kaynatma veya standart sterilizasyon yöntemleriyle yok edilemediği için tüketicilerin ve ilgili sektörlerin ekstra dikkatli olması gerekmektedir.
Korunma amacıyla alınması gereken başlıca önlemler şunlardır:
-
Riskli Hayvan Ürünlerini Tüketmemek: Bulaşmanın ana yolu, enfekte hayvanların etlerinin ve özellikle sakatalarının (beyin, omurilik gibi sinir sistemi dokuları) tüketimidir. Bu riskli dokuların gıda zincirine girmesinin engellenmesi büyük önem taşır. Tüketicilerin güvenilirliği denetlenmiş kaynaklardan et ve et ürünleri alması tavsiye edilir.
-
Hayvan Yemlerinin Denetimi: Hayvanların, enfekte olabilecek et ve kemik unu gibi hayvansal proteinlerle beslenmesinin kesinlikle engellenmesi gerekmektedir. Bu, hastalığın sığırlar arasında yayılmasını önlemede kritik bir adımdır.
-
Mesleki Risk Altında Olanlar İçin Önlemler: Çiftçilik, hayvancılık veya veterinerlik ile uğraşan kişilerin deli dana hastalığı konusunda eğitilmesi ve enfekte hayvanlarla çalışırken gerekli koruyucu önlemleri (eldiven, tek kullanımlık kıyafet) alması esastır.
-
Sağlık Çalışanları İçin Özel Prosedürler: Hastalığın organ, kan veya kontamine cerrahi aletler yoluyla bulaşma riski bulunduğundan, sağlık görevlilerinin kesiklerden kaçınması, tek kullanımlık kıyafetler giymesi ve vCJD hastası olan kişilerden doku veya organ nakli kabul edilmemesi gibi özel protokoller uygulanmalıdır. Enfekte kan veya vücut sıvılarıyla temas eden cerrahi aletler, özel dezenfeksiyon/sterilizasyon yöntemleriyle temizlenmelidir.