Kurtuluş Savaşı’nı zaferle noktalayan büyük Türk milletinin önünde artık yeni bir hedef vardır. O da ülkenin yönetim şeklinin belirlenmesi. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ‘’Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz’’ sözü ise Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun gayriresmi ilk ilanı niteliği taşımaktadır. Peki bu önemli söz ne zaman, nerede ve hangi anda söylendi?
Cumhuriyet’in doğduğu gece neler yaşandı?
Türk milletinin kaderini değiştiren o tarihi cümle, 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü’nde yankılandı.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, kabine krizinin ortasında yakın arkadaşlarını akşam yemeğinde topladı ve ülkenin yönetim biçimini sonsuza dek değiştirecek kararı açıkladı:
“Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!”
Karar sofrada alındı
Siyasi olarak oldukça gergin bir süreçten geçen Ankara’da hükümet bunalımının sonlanması artık birinci öncelikti. Atatürk, Çankaya’da İsmet Paşa (İnönü), Kazım Paşa ve Fethi Bey (Okyar) gibi yakın silah arkadaşlarıyla bir yemekte bir araya geldi. Ancak bu yemek, sıradan bir buluşmanın dışında Türkiye’nin yeni yönetim sisteminin de şekillendiği bir toplantı olacaktı.
Atatürk, Nutuk’ta o tarihi anı şu sözlerle anlatır:
“Yemek sırasında, ‘Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’ dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim.”
Yemekte söylendi, ertesi gün ilan edildi
Çankaya Köşkü’ndeki o konuşmanın ardından 29 Ekim 1923 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) yapılan anayasa değişikliğiyle Türkiye’nin yönetim şekli resmen Cumhuriyet oldu.
Atatürk’ün bir sözüyle başlayan o gece, Türk halkının çağdaşlaşma yolculuğunun ilk adımı olarak anıldı.