Öğrenci Veli Derneği (Veli-Der), “Kaybolan Çocukluğu ve Eğitim Hakkını Yeniden Kazanalım” başlıklı çalıştayın sonuçlarını kamuoyuyla paylaştı. 30-31 Ağustos’ta düzenlenen çalıştay, Türkiye’de çocukların eğitim hakkı ve geleceği üzerindeki tehditleri mercek altına aldı. Rapora göre, Türkiye’de 7 çocuktan biri eğitim sisteminin dışında kalıyor.
Okul Terkleri ve Çocuk İşçiliği Artıyor
Raporda dikkat çeken başlıkların başında, ekonomik kriz ve eğitimin piyasalaşmasıyla ilişkili olarak okullardan kopan çocuklar geliyor. Ülkede yaklaşık iki milyon çocuk okulunu bırakmış durumda. TÜİK verilerine göre 2024 yılında 15-17 yaş grubunda işgücüne katılan çocuk sayısı 970 bin iken, mesleki eğitim merkezlerinde çalışan 504 bin çocuk da eklendiğinde bu sayı 1,5 milyona ulaşıyor. Yaz aylarında ise çocuk işçi sayısının üç milyona çıktığı belirtiliyor.
UNICEF’in raporuna göre Türkiye, 36 OECD ülkesi arasında çocuk refahı açısından sondan ikinci sırada yer alıyor. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı verileri, temel ihtiyaçları karşılanamayan ve ailesinden alınma riski bulunan çocuk sayısının 2018’den 2025’e yüzde 40 artışla 171 bine yükseldiğini ortaya koyuyor.
Karma Eğitim ve Kız Çocukları
Raporda, karma eğitimin fiilen tasfiye edilmesi ve dini okulların yaygınlaşmasının kız çocuklarının eğitimden kopmasına yol açtığı vurgulanıyor. Türkiye’de ortaokullarda imam hatip okullarının oranı %20’ye ulaşırken, imam hatip liseleri genel ortaöğretimin %13’ünü oluşturuyor. Kız çocuklarının örgün eğitim dışında kalma oranı ise 220 bin olarak kaydedildi. Bölgesel veriler ise tabloyu daha da vahim gösteriyor; Muş, Ağrı ve Gümüşhane’de 15-17 yaş grubundaki kız çocuklarının üçte biri okuldan uzak.
Raporda ayrıca 15-17 yaş grubunda geçen yıl yaklaşık 300 bin üniversite öğrencisinin okulu terk ettiği de belirtiliyor.
25 Öneri ile Eğitim Hakkı Talebi
Veli-Der’in çalıştayında, eğitim hakkının güçlendirilmesi için 25 maddelik öneri sıralandı. Öne çıkan talepler arasında şunlar bulunuyor:
1- Çocukluk eğitim hakkıyla birlikte kazanılmıştır. Çocukluk okul ortamındaki sosyalleşme üzerinden de ele alınmalıdır. Zorunlu eğitimde çocuk evliliği, iş hayatına erken atılma gibi konuların gündeme gelmesi zorunlu eğitim ve çocuklar için tehdit oluşturmaktadır. Çocukluğunu kaybeden geleceği de kaybetmekte. Bütünlüklü yaklaşım ile çocukların eğitimde duygusal, sosyal, kültürler açıdan bütünlüklü birey olarak ele alınımını desteklenmelidir. Anayasanın ikinci maddesinde ‘insan haklarına dayalı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.’ tanımı bütünlüklü bir eğitim hakkı talebimizin temelini oluşturur.
2- Eğitim tüm öznelerinin katılımıyla kamucu, bilimsel, demokratik ve laik bir temelde yeniden yapılandırılmalıdır.
3- Temel bir insan hakkı ve yurttaşlık hakkı olan eğitim herkes için eşit, parasız, nitelikli olmalıdır.
4- Türkiye koşullarına göre Okul öncesi eğitimin en az 2 yıl zorunlu olması gerekmektedir. 2 yaştan itibaren oyun grupları ile başlatılıp temel eğitimle ortak paralelde devam ettirilmeli ve sürekli, ulaşılabilir, tüm çocukları kapsayacak ve tercihlere mahal bırakmayacak şekilde olmalıdır.
5- Kamusal eğitim hakkı için bütçeden yeterli kaynak ayrılmalıdır.
6- Eğitim kamusal haktır, satılamaz. Özel okullar, kurslar, yurtlar; tüm özel öğretim kurumları kamulaştırılmalıdır.
7- Bugüne kadar özel öğretim kurumlarına teşvik, destek vb isimlerle aktarılan tüm kamu kaynakları, kamu arazileri, binaları geri alınmalı, devlet okulları, kamusal eğitim hakkı için kullanılmalıdır.
8- Eğitimden servet edinmeye yönelik tüm girişimler yasaklanmalıdır.
9- Eğitimin tüm kademe ve türlerinde ‘katkı payı’, ‘harç’, ‘bağış’ adı altında para toplanmasına son verilmelidir.
10- Okul sayısı artırılmalı; köy okulları yeniden açılmalı, ihtiyacı olan tüm öğrencilere burs sağlanmalıdır.
11- Tüm okullarda ücretsiz bir öğün beslenme programı hayata geçirilmelidir.
12- Eğitime erişim, devam ve tamamlama süreçlerinde toplumsal cinsiyet eşitliğini tam olarak sağlayacak önlemlerin alınmalıdır.
13- Ortaöğretim düzeyinde çocuk emeği sömürüsünün mekanları haline getirilen mesleki ve teknik eğitim politikalarına son verilmeli; şirketlerin değil çocukların üstün yararı esas alınmalı, mesleki eğitim merkezleri kapatılmalı (MESEM) çocuk emeği sömürüsüne olanak veren uygulamalar ve çocuk işçiliği tamamen yasaklanmalıdır. MESEM’lerdeki çocukların okula geri dönüşü sağlanmalı, MESEM’ler için kamudan aktarılan kaynaklar çocuklara burs, eğitim desteği olarak verilmelidir.
14- Mesleki ve teknik eğitim politika belgesi, dört yeni okul modeli (sektör içi, sektöre entegre, bölge, ihtisas) uygulamaları çocukları okuldan koparmanın, çocuk yaşta işçileştirmenin adımlarıdır, sonlandırılmalıdır.
15- Karma eğitim ilkesini değiştirmeye yönelik uygulamalara son verilmelidir.
16- 12 yıllık zorunlu eğitimin kaldırılması, esnekleştirilmesi adıyla atılması planlanan adımlar çocukların en temel hakkı olan kamusal eğitim hakkını ellerinden alacaktır. Zorunlu 12 yıllık eğitim kesintisiz biçimde uygulanmalıdır.
17- Okul öncesi eğitim de (12 yıllık zorunlu eğitim süresine ek) zorunlu, parasız olmalı ve yaygın, kapsayıcı bir şekilde uygulanmalıdır.
18- Zorunlu eğitim evresinde açıköğretime geçişe neden olan esnek uygulamalara son verilmelidir.
19- Çocuk, genç, yetişkin tüm toplumun temel öğrenme ihtiyaçlarını karşılamaya dönük sosyal, kültürel ve mesleki kurslar parasız biçimde halk eğitimi merkezlerinde sunulmalıdır.
20- Eğitim kamusal bir haktır ve eğitimci niteliğine sahip eğitim emekçileri eliyle yürütülmelidir. MEB’in okullarda ve eğitim kurumlarında çeşitli faaliyet ve etkinlik yapmak üzere şirketlerle, STK adı altındaki çeşitli yapılarla, dini vakıf ve kurumlarla imzaladığı protokol ve anlaşmalara son verilmelidir.
21- Okullarda, tüm eğitim kurumlarında herhangi bir inancın ayrıcalıklı konum edinmesine yönelik her türlü teşvik, önlem ve düzenlemelere son verilmelidir.
22- Eğitimin niteliği, sürekliliği için esnek, güvencesiz çalıştırılma politikalarına son verilmelidir. Tüm eğitim emekçileri kadrolu istihdam edilmelidir.
23- Kamusal eğitim hakkı beslenme, ulaşım, barınma, kırtasiye haklarından ayrı değerlendirilemez. Beslenme, barınma, ulaşım, kırtasiye, ders materyalleri devlet tarafından ücretsiz karşılanmalıdır.
24- Tüm okullarda öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmesine olanak sağlayacak olan kültür, sanat ve spor etkinliklerini teşvik eden ders, mekan, etkinlik seçenekleri oluşturulmalıdır.
25- Ortaöğretimde ve temel eğitimde farklı okul, okul türü uygulamasına son verilmeli tüm öğrencilerin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda desteklendiği eşit, nitelikli, kapsayıcı eğitim hakkı esas alınmalıdır.