İşçi Bayramı neden ve nasıl kana bulandı? Taksim Meydanı’nda düzenlenen İşçi Bayramı kutlamaları, bilinmeyen faillerin açtığı ateşle kana bulandı. Peki, 1 Mayıs 1977 katliamını kim yaptı? 34 kişinin hayatını kaybettiği bu katliam, hâlâ aydınlatılmayı bekliyor. Kanlı 1 Mayıs’ta neler yaşandı, kimler sorumluydu, ölenler kimlerdi? İşte tarihin en tartışmalı olaylarından birinin detayları…
1 Mayıs 1977 ne oldu?
1 Mayıs 1977, Türkiye’nin işçi hareketi ve siyasi tarihinde unutulmaz bir trajedi olarak yerini aldı. İstanbul’un Taksim Meydanı’nda, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde düzenlenen İşçi Bayramı kutlamaları, yüz binlerce emekçinin katılımıyla şenlik havasında başladı. Ancak, akşam saatlerinde meydanı saran silah sesleri, bu coşkulu günü kana buladı. Tarihe “Kanlı 1 Mayıs” veya “Taksim Katliamı” olarak geçen bu olayda, resmi rakamlara göre 34 kişi hayatını kaybetti, 136 kişi yaralandı. Peki, bu katliam nasıl gerçekleşti, failleri kimdi ve neden hâlâ aydınlatılamadı?
1 Mayıs 1977 hangi gündü?
1 Mayıs 1977, Pazar günüydü. Türkiye’nin dört bir yanından işçiler, öğrenciler ve emek dostları, Taksim Meydanı’nda bir araya gelerek İşçi Bayramı’nı kutlamak için toplandı. Yaklaşık 500 bin kişinin katıldığı bu miting, o dönemin en kitlesel etkinliklerinden biriydi. Ancak, bu kalabalık kutlama, akşam saatlerinde bir katliama dönüştü.
1 Mayıs 1977 başbakan kimdi?
Olayın yaşandığı dönemde Türkiye’de Milliyetçi Cephe Hükümeti iktidardaydı ve Başbakan Süleyman Demirel’di. Demirel’in liderliğindeki Adalet Partisi (AP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Milli Selamet Partisi (MSP) ile koalisyon hükümeti kurmuştu. Katliam sonrası Demirel, olayları sol gruplar arasındaki çatışmaya bağlamaya çalışsa da, bu açıklama kamuoyunda tatmin edici bulunmadı. Ayrıca, MİT tarafından Demirel’e sunulan bir raporda, olayın bir askeri darbe hazırlığı olarak kontrgerilla tarafından organize edildiği öne sürüldü.
1 Mayıs 1977 ne oldu?
1 Mayıs 1977 sabahı, Türkiye’nin çeşitli illerinden gelen yaklaşık 500 bin kişi, DİSK’in organizasyonuyla Taksim Meydanı’nda toplandı. Miting, coşkulu sloganlar ve marşlarla başladı. DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşması sırasında, saat 19:00 civarında, Saraçhane tarafından gelen bazı Maoist gruplar ile DİSK güvenlik görevlileri arasında gerginlik yaşandı. Bu sırada, Sular İdaresi binası ve Intercontinental Oteli’nin (bugünkü The Marmara Oteli) üst katlarından kalabalığa ateş açıldı.
Ateş sesleri meydanı paniğe sürükledi. Kalabalık, kaçışırken Kazancı Yokuşu’na yöneldi, ancak burada park edilmiş bir kamyon ve polis panzerleri kaçışı engelledi. Panzerlerin tazyikli su sıkması ve siren sesleri, paniği daha da artırdı. Çoğu kişi izdihamda ezilerek veya boğularak hayatını kaybetti. Resmi raporlara göre:
· 28 kişi ezilme veya boğulma nedeniyle,
· 5 kişi kurşun yaralarıyla,
· 1 kişi panzer altında kalarak öldü.
Olayda yaklaşık 2000 mermi kullanıldığı saptandı, ancak failler hiçbir zaman yakalanamadı.
1 Mayıs 1977 katliamını kim yaptı?
Kanlı 1 Mayıs’ın failleri, aradan geçen 48 yıla rağmen hâlâ tam olarak aydınlatılamadı. Olayla ilgili birçok teori ortaya atıldı:
Kontrgerilla ve CIA İddiaları: Dönemin MİT raporları ve bazı tanık ifadelerine göre, katliamın arkasında Türkiye’deki kontrgerilla yapılanması ve CIA vardı. Intercontinental Oteli’ne olaydan bir gün önce yerleşen ve olay sonrası ülkeyi terk eden bir grup Amerikalı’nın CIA ajanı olduğu iddia edildi. Otel kayıtlarının silindiği ve otelin o gün müşteri kabul etmediği de soruşturmalarda ortaya çıktı.
Sol İçi Çatışma Teorisi: Bazı basın organları ve resmi açıklamalar, katliamı sol gruplar arasındaki (özellikle Maoist ve TKP yanlısı gruplar) çatışmaya bağladı. Ancak, bu teori, olayda kullanılan profesyonel silahlar ve organize saldırı nedeniyle inandırıcılığını yitirdi.
Derin Devlet ve Darbe Hazırlığı: Katliamın, 12 Eylül 1980 darbesine zemin hazırlamak için düzenlendiği yaygın bir görüştür. Dönemin siyasi atmosferinde, sol hareketlerin yükselişi ve işçi sınıfının güçlenmesi, egemen güçleri rahatsız etmişti.
Olay sonrası 470 kişi gözaltına alındı, ancak hiçbiri suçlu bulunmadı. 98 kişi hakkında 14 yıl süren dava, zamanaşımıyla sonuçlandı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşındı.
1 Mayıs 1977’de kaç kişi öldü?
Resmi kaynaklara göre, 1 Mayıs 1977’de 34 kişi hayatını kaybetti. Ancak, DİSK’in yayımladığı listede 36 kişi öldüğü belirtilirken, bazı kaynaklar bu sayının 42’ye kadar çıkabileceğini öne sürüyor. Farklı listelerdeki isimlerin çakışmaması ve yaralıların sonradan ölmesi, bu belirsizliği artırıyor.
1 Mayıs 1977 ölenlerin listesi
İstanbul Cumhuriyet Savcılığı’nın iddianamesinde, 34 kişinin isimleri şöyle sıralanıyor:
Hasan Yıldırım, Niyazi Darı, Kadir Balcı, Nazmi Arı, Hikmet Özkürkçü, Garabet Akyan, Sibel Açıkalın, Ömer Narman, Ali Sidal, Mehmet Ali Genç, Hüseyin Kırkın, Aleksandros Konteas, Kadriye Duman, Kahraman Alsancak, Hatice Altun, Mehmet Ali (Mustafa) Elmas, Kenan Çatak, Ercüment Gürkut, Leyla Altıparmak, Mahmut Atilla Özbelen, Rasim Elmas, Bayram Çıtak, Jale Yeşilnil, Nazan Ünaldı, Hamdi Toka, Hacer İpek Saman, Ramazan Sarı, Diran Nigiz, Bayram Eyi, Ziya Baki, Ahmet Gözükara, Meral Cebren (Özkol), Mürtezim Oltulu, ve hüviyeti meçhul 35 yaşlarında bir erkek.
DİSK’in listesinde ise ek olarak Ali Yeşilgül, Mustafa Ertan, Yücel Elbistanlı, Tevfik Beysoy, Bayram Sürücü, Özcan Gürkan ve Hülya Emecan yer alıyor. Ancak, 2010’da Hülya Emecan’ın hayatta olduğu ve isminin yanlışlıkla listeye eklendiği ortaya çıktı.
1 Mayıs 1977 işçi bayramı neden ve nasıl kana bulandı?
Kanlı 1 Mayıs’ın temel nedeni, dönemin siyasi atmosferinde yatıyor. 1970’ler Türkiye’si, sol hareketlerin yükseldiği, işçi sınıfının güçlendiği ve aynı zamanda sağ-sol çatışmalarının tırmandığı bir dönemdi. 1976’da DİSK’in Taksim’de düzenlediği kitlesel kutlama, egemen güçleri rahatsız etmişti. 1977’deki mitingin daha büyük olacağı beklentisi, provokasyonları artırdı.
Olayın nasıl kana bulandığına dair detaylar:
Provokasyonlar: Miting öncesi, bazı gazetelerde “1 Mayıs’ta olay çıkacak” yönünde yazılar yayımlandı. Sol gruplar arasındaki gerginlik, özellikle Maoist gruplar ile DİSK arasındaki anlaşmazlık, provokasyon için zemin oluşturdu.
Silahlı Saldırı: Sular İdaresi ve Intercontinental Oteli’nden açılan ateş, profesyonel bir organizasyonu işaret ediyordu. Tanıklar, otelin üst katlarında polis ve sivil giyimli kişilerin silah kullandığını bildirdi.
Polis Müdahalesi: Panzerlerin kalabalığa tazyikli su sıkması ve Kazancı Yokuşu’nu tıkayan kamyon, izdihamı tetikledi. Polis, ateş açanlara değil, kalabalığa müdahale etti.
Kayıp Deliller: Adli emanete alınan patlayıcı maddeler ve silahlı kişilerin fotoğrafları kayboldu. Soruşturma, failleri bulmak yerine olayı örtbas etmeye odaklandı.
1 Mayıs 1977 fotoğrafları
Kanlı 1 Mayıs, dönemin gazetecileri Coşkun Aral ve Savaş Ay gibi isimler için meslek hayatlarının dönüm noktası oldu. O gün çekilen fotoğraflar, katliamın vahşetini gözler önüne serdi. Taksim Meydanı’ndaki kalabalık, panik anları, Kazancı Yokuşu’ndaki izdiham ve yaralılar, bu fotoğraflarda tarihe kazındı.
Kanlı 1 Mayıs’ın mirası
1 Mayıs 1977, sadece bir katliam değil, aynı zamanda Türkiye’nin demokrasi ve emek mücadelesinde bir kırılma noktasıydı. Olay, sol hareketlerin zayıflamasına, halkın sola mesafeli yaklaşmasına ve 12 Eylül 1980 darbesine zemin hazırlanmasına neden oldu.
Bugün, Taksim Meydanı, 1 Mayıs’ın sembolik merkezi olarak görülmeye devam ediyor. DİSK, KESK ve diğer emek örgütleri, her yıl Kazancı Yokuşu’nda hayatını kaybedenleri anıyor ve Taksim’de kutlama yapma hakkını savunuyor. Anayasa Mahkemesi’nin 2023’teki kararı, Taksim’in 1 Mayıs için sembolik önemini hukuken de teyit etti.
Tarihe kara bir leke
1 Mayıs 1977, Türkiye’nin işçi sınıfı mücadelesinde derin izler bırakan bir trajedi. 34 (veya daha fazla) insanın hayatını kaybettiği, yüzlerce kişinin yaralandığı bu katliam, faillerinin bulunamaması nedeniyle hâlâ bir yara olarak duruyor. Taksim Katliamı, emekçilerin dayanışma ruhunu bastırmak isteyenlerin organize bir provokasyonu olarak tarihe geçti. Bu acı olayı unutmamak ve adalet arayışını sürdürmek, gelecek nesiller için bir sorumluluk.
Kaynaklar:
BBC News Türkçe, “1 Mayıs 1977: Yaşayanlar ve Arşivler Anlatıyor”
Bianet, “1 Mayıs 1977 Neden ve Nasıl Kana Bulandı?”
Vikipedi, “Kanlı 1 Mayıs”
Independent Türkçe, “1 Mayıs 1977 Katliamı Gerçeği Üzerine”
Cumhuriyet, “1 Mayıs 1977’de Neler Olmuştu?”
Coşkun Aral’ın X paylaşımı
