TÜİK’in 2024 yılına ait doğum istatistik verileri, Türkiye’nin doğurganlık hızına dair korkunç sonuçlar ortaya koyuyor. Geçtiğimiz yıl Türkiye’de 937 bin 559 bebek dünyaya gelirken doğan bebeklerin yüzde 51,4’ünün erkek, yüzde 48,6’sının ise kız olduğu ortaya kondu.
Doğurganlık hızı 23 yılda yüzde 38 geriledi
Toplam doğurganlık hızının yüzde 2,38 olduğu 2001 yılından bu yana yüzde 38’lik bir azalma meydana geldi. TÜİK’e göre, 2014 yılından bu yana sürekli düşen doğurganlık hızı 2024’te yüzde 1,48’lere kadar geriledi. Doğurganlık hızının düşmesinde ekonomik sorunlar, eğitim seviyesindeki artış, kentleşme ve kadınların bireysel hedeflerini ön planda tutması gibi sosyal ve ekonomik faktörler bulunuyor.
Eşiği aşan tek il Şanlıurfa
İllere göre doğurganlık hızı incelendiğinde, yalnızca Şanlıurfa 3,28 çocuk ortalamasıyla nüfus yenilenme eşiğini aşabildi. Şırnak (2,62) ve Mardin (2,32) yüksek doğurganlık oranlarıyla dikkat çekerken, Bartın ve Eskişehir gibi illerde bu oran 1,12’ye kadar düştü. Türkiye genelinde 71 il, 2,10’un altında kalarak nüfus yenilenmesi için yeterli doğurganlık seviyesine ulaşamadı.
Avrupa’dan üstteyiz ama risk artıyor
2024 yılında yüzde 1,48’lik bir doğurganlık hızına sahip olmasına rağmen Türkiye, halen Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin yüzde 1,38’lik ortalamasının üzerinde. Fakat düşüşün devam etmesi halinde kısa bir sürede AB ülkeleriyle benzer yaşlanma ve nüfus azalması sorunları gün yüzüne çıkabilir.
Annenin eğitim seviyesi doğrudan etkili
Günümüzün anne adaylarının eğitim seviyesi yükseldikçe doğurganlık hızlarında da o derece bir düşüş yaşanıyor. Okuma-yazma bilmeyen veya okulunu tamamlayamamış kadınlardaki doğurganlık hızı yüzde 2,65 olurken, yükseköğretim (üniversite) mezunu kadınlarda bu oran yüzde 50’nin üzerinde bir düşüşle yüzde 1,22’ye geriledi.
Öte yandan kentleşme de doğurganlık hızını derinden etkileyen faktörlerden birisi. Yoğun kentlerde doğurganlık hızı 1,39, orta yoğunluklu kentlerde 1,58, kırsal bölgelerde ise 1,83 olarak kaydedildi. Bu veriler, eğitim ve kentleşmenin doğurganlık davranışlarını derinden etkilediğini ortaya koyuyor.
Kaba doğum hızında yarı yarıya düşüş
TÜİK’te kaba doğum yani ‘bin kişi başına düşen doğum sayısı’ 2001’den bu yana yüzde 50 oranında düştü. 23 yıl önce binde 20,3 olan kaba doğum hızı 2024 yılında binde 11’e kadar geriledi. Şanlıurfa binde 24,9 ile en yüksek kaba doğum hızına sahip il iken Zonguldak binde 6,7 ile en düşük oranı yakaladı.
Doğurganlık yaşı değişiyor
Doğurganlık yaş grubu da yönünü çeviren verilerden birisi. TÜİK’e göre 2001 yılında en yüksek doğurganlık 20-24 yaş aralığında görülürken 2024 yılında bu aralık 25-29 yaşa kaydı. Erken doğurganlık da haliyle azalırken 15-19 yaş grubunda doğurganlık hızı 2001 yılında binde 49 iken 2024 yılında binde 10’a geriledi. İlk doğumdaki ortalama anne yaşı ise 2001’de 26,7 iken, 2024’te 29,4’e yükseldi.
Demografik kriz kapıda
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nden Prof. Dr. Alanur Çavlin, doğurganlık hızındaki düşüşün toplumsal bir dönüşümün yansıması olduğunu belirterek, “Aileler artık 1-2 çocuk normuna yöneliyor. Bu, eğitim, ekonomik kaygılar ve bireysel hedeflerin öncelik kazanmasıyla ilgili” dedi.
