Yavru goril Zeytin nerede? CITES sözleşmesi gereği iade süreci sürüyor ancak planlanan Mart 2025 gönderimi gerçekleşmedi. Uzmanlara göre Zeytin’in sosyal gelişimi için türdaşlarıyla yaşaması şart ve Türkiye'deki şartlar bunun için yeterli değil. Zeytin'in, Nijerya’daki PASA akreditasyonlu Drill Ranch rehabilitasyon merkezine gönderilmesi planlanıyor.
Yavru goril Zeytin nerede?
İstanbul’da kaçakçılardan kurtarılan yavru goril Zeytin’in Türkiye’de geçirdiği yedi ay geride kaldı. Uzmanlar, Zeytin’in rehabilitasyon süreci ve türüne uygun yaşam şartları için Nijerya’daki bir merkeze gönderilmesi gerektiğini belirtiyor. Ancak beklenen transfer gerçekleşmedi.
Zeytin ismi verilen yavru goril, 22 Aralık 2024 tarihinde İstanbul Havalimanı’ndaki kargo bölümünde, Nijerya’dan Tayland’a kaçak olarak götürülmek istenirken ele geçirildi. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altına alınan Zeytin, o tarihten bu yana Türkiye’de tutuluyor. Peki geçen bu sürede neden iade gerçekleşmedi ve Zeytin hâlâ neden Türkiye'de?
CITES sözleşmesi nedir?
Zeytin’in yakalanmasının ardından Türkiye ve Nijerya yetkilileriyle birlikte, her iki ülkenin tarafı olduğu Nesli Tehlike Altındaki Yaban Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi (CITES) devreye alındı. Sözleşme, el konulan canlıların, menşe ülkesine veya uygun bulunan bir koruma merkezine iadesini öngörüyor.
Jane Goodall Enstitüsü'nden Primat Uzmanı Aslıhan Niksarlı, taraf ülkelerin sürece uygun şekilde ilerlediğini aktarıyor. Pan African Sanctuary Alliance (PASA) da benzer şekilde, uluslararası iade sürecinin CITES kapsamında düzenli olarak gerçekleştiğini belirtiyor. Örneğin Türkiye, geçtiğimiz yıl 100’den fazla Afrika gri papağanını Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne iade etmişti.
Zeytin neden gönderilmedi?
PASA, Zeytin’in Mart 2025’te Nijerya’ya gönderilmesinin planlandığını ancak bu adımın atılamadığını ifade etti. Nijerya hükümeti, iade süreci için gerekli belgeleri hazırlamıştı. Ancak aktarılan bilgiye göre sevkiyat bir sebeple ertelendi.
Zeytin’in hâlâ Türkiye’de olmasının gelişimi üzerinde olumsuz etkileri olabileceği belirtiliyor. Türkiye’de goriller için akredite edilmiş bir rehabilitasyon merkezi bulunmuyor. Bu da Zeytin’in fiziksel ve sosyal ihtiyaçlarının yeterince karşılanamaması anlamına geliyor.
Aslıhan Niksarlı'ya göre goriller, yalnız yaşamaya uygun canlılar değil. “Bir goril; hatta genel olarak bir primat, bulaşıcı bir hastalık taşımıyorsa ya da asosyal davranışlar sergilemiyorsa asla yalnız yaşamamalıdır” diyerek Zeytin’in diğer gorillerle birlikte olmasının zorunluluğuna dikkat çekiyor.
PASA da Zeytin’in doğal yaşama benzer koşullarda, uygun bir merkezde rehabilite edilmesi gerektiğini vurguluyor. Bu, hem içgüdülerini koruması hem de hayatta kalma becerilerini kazanabilmesi için elzem.
Yavru goril Zeytin şu anda nerede?
Niksarlı'nın aktardığına göre Zeytin, şu anda İstanbul Polonezköy’deki bir hayvanat bahçesinde bulunuyor. Özel bir bakıcı eşliğinde yaşına uygun şekilde besleniyor ve fiziksel gelişimini destekleyici aktivitelerle ilgileniliyor. Ancak, Zeytin’in ziyaret edilmesine izin verilmiyor. Niksarlı bu durumu şu sözlerle açıklıyor:
“Küçük yaştaki gorillerin bağışıklık sistemi henüz tam gelişmediği için, insanlardan bulaşabilecek hastalıklara karşı çok hassaslar. Bu yüzden ziyaret yasağı hem Zeytin'in sağlığı hem de uzun vadeli iyiliği için son derece kritik.”
Nijerya’daki yeni evi: Drill Ranch
Zeytin’in gönderilmesinin planlandığı yer, Nijerya’daki Drill Ranch adlı koruma ve rehabilitasyon tesisi. PASA üyesi olan bu merkez, yıllardır kaçakçılıktan kurtarılan hayvanların bakımını üstleniyor. Aynı merkezde hâlihazırda Bili isimli, üç yaşında dişi bir goril de bulunuyor.
“Unutmayın ki annesi avcılar tarafından vuruldu ve Zeytin, annesi onu korumak için avcılara sırtını döndüğü için hayatta kaldı. Ölen annesinin altında kaldı, kaçırıldı ve oradan oraya taşınırken İstanbul'da kurtarıldı.” diye açıklıyor Drill Ranch yöneticileri Liza Gadsby ve Peter Jenkins.
Zeytin’in türüne uygun bir yaşam sürdürebilmesi için, diğer gorillerle birlikte olması gerektiğini belirten uzmanlar, Türkiye’de böyle bir ortamın sağlanamayacağını da açıkça ifade ediyor.
Geri gönderme süreci
Nijerya Çevre Bakanlığı altında görev yapan CITES yetkilisi Ajogwu Felix Ejeh, Zeytin’in sağlığının iyi olduğunu ve iadesi için iki ülkenin de iş birliği içinde çalıştığını söyledi. Türkiye’deki uzmanlar da Tarım ve Orman Bakanlığı ile CITES Türkiye’nin süreci dikkatle yürüttüğüne inanıyor.
Bu süreçte Zeytin’in sağlıkla korunuyor olması memnuniyet yaratıyor. Ancak uzmanlar, yaban hayvan kaçakçılığının küresel ölçekte ciddi bir tehdit oluşturduğunu ve buna karşı daha güçlü bir uluslararası müdahalenin gerekli olduğunu vurguluyor.
Zeytin için uygun olan tek yer
PASA’nın Afrika’daki 13 ülkede yer alan 23 akredite merkezi bulunuyor ve bu merkezlerde şu anda 4 binden fazla hayvana bakılıyor. Zeytin’in geleceği için en uygun yerin, PASA’nın Nijerya’daki Drill Ranch tesisi olduğu görüşü hâkim.
