Sanat tarihi genellikle Batılı aristokratların veya kilisenin sipariş ettiği eserlerle doludur. Ancak 19. yüzyıl realizminin öncüsü Gustave Courbet’nin kariyerindeki en kışkırtıcı eserin "patronu" bir Osmanlı bürokratıydı.
Mısır Hidivi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın torunu olan ve servetini Paris'teki lüks yaşamına harcamasıyla tanınan Halil Şerif Paşa, sanata olan düşkünlüğü ve sınır tanımaz zevkleriyle dönemin en çok konuşulan figürlerinden biriydi. Onun bu tutkusu, bugün bile sanat eleştirmenlerinin üzerine kitaplar yazdığı bir başyapıtın doğmasına neden oldu.
Paris sosyetesinin gözbebeği: "Dandy" Halil Bey
1860'lı yıllarda Paris'te yaşayan Halil Şerif Paşa, sadece bir diplomat değil, aynı zamanda şehrin en ünlü "Dandy"lerinden (giyimine ve yaşam tarzına aşırı özen gösteren erkek) biriydi. Kumara, kadınlara ve sanata olan düşkünlüğüyle bilinen Paşa, dönemin ünlü ressamları Delacroix, Ingres ve Courbet ile yakın dostluklar kurmuştu.
Erotik sanat koleksiyonu yapma arzusuyla yanıp tutuşan Halil Bey, dostu Gustave Courbet’den "daha önce hiç yapılmamış, gerçekçi ve sarsıcı" bir eser istedi. Bu istek üzerine Courbet, yüzü görünmeyen, bacakları açık bir kadın figürünün cinsel organını tüm detaylarıyla resmettiği o meşhur tabloyu yaptı.
Tabloyu banyosunda yeşil bir perdenin arkasında sakladı
"Dünyanın Kökeni" (L'Origine du monde) tamamlandığında, Halil Şerif Paşa bu eseri herkesin görebileceği bir salona asmadı. Eser, Paşa'nın Rue Taitbout’daki lüks dairesinin giyinme odasında (bazı kaynaklara göre banyosunda) özel bir köşede duruyordu.
Ancak tablo çıplak halde sergilenmiyordu; üzeri yeşil ipek bir perdeyle örtülüydü. Paşa, bu tabloyu yalnızca akşam yemeklerinden sonra, aralarında ünlü eleştirmen Sainte-Beuve ve yazar Théophile Gautier’nin de bulunduğu çok özel erkek misafirlerine, bir ritüel havasında perdesini kaldırarak gösteriyordu. Bu gizemli sunum, tablonun efsanesini daha da büyütüyordu.
Kumarda kaybedilen servet ve tablonun el değiştirmesi
Paris rüyası uzun sürmedi. Lüks yaşamı ve bitmek bilmeyen kumar tutkusu, Halil Şerif Paşa’nın sonunu hazırladı. Büyük miktarlarda para kaybeden Paşa, borçlarını ödeyebilmek için 1868 yılında muazzam sanat koleksiyonunu haraç mezat satmak zorunda kaldı.
"Dünyanın Kökeni" tablosu da bu satışla birlikte el değiştirdi. Antikacılar arasında dolaşan eser, II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerden saklandı ve en sonunda ünlü psikanalist Jacques Lacan’ın eline geçti. Lacan da tıpkı Paşa gibi tabloyu, üzerine başka bir resim çizilmiş çift katmanlı bir çerçeveyle gizleyerek sergiledi.
Modelin kimliği 150 yıl sonra ortaya çıktı
Tablonun kendisi kadar, resmedilen kadının kimliği de yüzyılı aşkın süre bir sır olarak kaldı. Uzun yıllar boyunca modelin Courbet'nin sevgilisi Joanna Hiffernan olduğu düşünüldü.
Ancak 2018 yılında Fransız tarihçi Claude Schopp, Alexandre Dumas’nın bir mektubunda geçen şifreli ifadeyi çözerek gerçeği ortaya çıkardı. Tablodaki model, dönemin Paris Operası dansçılarından ve Halil Şerif Paşa’nın sevgilisi olduğu bilinen Constance Quéniaux idi. Paşa, sadece bir tablo sipariş etmemiş, aynı zamanda aşık olduğu kadının en mahrem halini ölümsüzleştirmişti.
