Günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası olan stres, sadece psikolojik sağlığı değil, aynı zamanda fiziksel sağlığı, özellikle de vücut ağırlığını doğrudan etkileyen faktörlerden biridir. Yapılan çok sayıda bilimsel çalışma, kronik stresin metabolizma ve hormonal sistem üzerindeki etkileşimleri aracılığıyla kilo alımını tetikleyebileceğini ortaya koymaktadır.
Kortizol: Stresin ana oyuncusu
Stres altında vücut, "savaş ya da kaç" tepkisine hazırlık olarak birtakım hormonları hızla salgılar. Bu hormonların başında kortizol gelir. Kortizol, böbrek üstü bezlerinden salgılanan ve vücuttaki enerji seviyelerini düzenleyen hayati bir hormondur. Akut stres anında kortizol salgılanması normal ve gerekli bir tepkiyken, stresin sürekli hale gelmesi (kronik stres), kortizol seviyelerinin de uzun süre yüksek kalmasına neden olur.
Yüksek kortizol seviyeleri, vücuda sürekli olarak enerji depolama sinyali gönderir. Bu durum, özellikle iştahın artmasına ve kişinin daha fazla kalori, genellikle de şekerli ve yağlı "konfor yiyeceklerine" yönelmesine yol açar. Bilim insanları, kortizolün vücuttaki lipogenez (yağ oluşumu) sürecini uyararak özellikle karın bölgesindeki visseral yağ (iç organlar çevresindeki tehlikeli yağ) miktarını artırdığını belirtmektedir.
Yeme alışkanlıkları ve metabolizma yavaşlaması
Kronik stres, beslenme düzenini de olumsuz yönde etkiler. Stres altındaki bireylerde duygusal yeme eğilimi artar; bu da genellikle yüksek kalorili ve besin değeri düşük gıdaların aşırı tüketilmesine yol açar. Ayrıca, yüksek kortizol seviyeleri bazal metabolizma hızını yavaşlatabilir. Vücut, stresli ve belirsiz bir durumla karşı karşıya olduğunu düşünerek enerji tasarrufu moduna geçer ve daha az kalori yakmaya başlar.
Stresin bir diğer dolaylı etkisi ise uyku kalitesini düşürmesidir. Düzensiz ve yetersiz uyku, iştahı düzenleyen leptin (tokluk hormonu) ve ghrelin (açlık hormonu) hormonlarının dengesini bozar; leptin seviyeleri düşerken, ghrelin seviyeleri yükselir. Bu da sürekli bir açlık hissi yaratır ve kilo alımını kolaylaştırır.
Kilo alımını önleme stratejileri
Uzmanlar, stres kaynaklı kilo alımını kontrol altına almak için öncelikle strese neden olan faktörleri yönetmeye odaklanmayı önermektedir. Düzenli fiziksel aktivite, kortizol seviyesini düşürmede ve ruh halini iyileştirmede önemli bir rol oynar. Ayrıca, yeterli ve kaliteli uyku düzenine sahip olmak ve bilinçli beslenme alışkanlıkları edinmek (özellikle işlenmiş gıdalardan kaçınmak) bu süreçte kritik öneme sahiptir. Stres yönetimi teknikleri, örneğin yoga veya meditasyon gibi uygulamalar, vücudun stres tepkisini hafifleterek hormonal dengeyi korumaya yardımcı olabilir.