Türkiye ekonomisinin enflasyonla mücadele ettiği bu dönemde, ünlü ekonomist Mahfi Eğilmez'den tüketim alışkanlıklarına dair çarpıcı bir analiz geldi. Eğilmez, "Orta Sınıf Nereye Gitti?" başlıklı yazısında, alım gücü erimesine rağmen tüketimin canlılığını sürdürmesini üç önemli sosyo-ekonomik kavramla açıklıyor: "Ruj etkisi", "statü endişesi" ve "gösteriş tüketimi". Bu etkiler altında orta sınıfın kaybolmadığını, ancak bir alt gelir seviyesine kaydığını öne sürüyor.
"Ruj Etkisi": Krize rağmen küçük lüksler
Eğilmez, kriz dönemlerinde tüketicilerin büyük harcamalardan kaçınırken, kendilerini "kriz yokmuş" gibi hissettiren nispeten küçük ama gösterişli harcamalara yöneldiğini anlatan "Ruj Etkisi" kavramına dikkat çekiyor. Bu kavram, 2008 krizi sırasında markalı kozmetik ürün satışlarındaki artıştan yola çıkılarak ortaya atılmıştı. Eğilmez'e göre, konut veya araba alamayan orta ve alt gelir grupları, ellerindeki parayı bu tür "küçük lüksler"e harcayarak psikolojik bir rahatlama arıyor.
"Statü Endişesi" ve "Gösteriş Tüketimi" borçlandırıyor
Analizin bir diğer ayağını, insanların başkalarının gözünde düşük statüde görülme korkusu olan "Statü Endişesi" oluşturuyor. Eğilmez, bu endişenin pahalı telefon, marka giysi ve lüks kafe-restoran tüketimini körüklediğini belirtiyor. Bu davranış, Thorstein Veblen'in "Gösteriş Tüketimi" teorisiyle örtüşüyor. Eğilmez, bu iki etki altında kalan tüketicilerin, aslında karşılayamayacakları harcamalar yaparak borçlandığını ve finansal kırılganlığının arttığını vurguluyor.
Balık restoranındaki gözlem: Orta sınıf kaymadı, düştü
Eğilmez, teorisini somut bir gözlemle destekliyor. Uzun süredir gitmediği bir balık restoranının sahibinden edindiği bilgiye göre, eskiden müşterileri "orta ve orta üst" gelir grubundan oluşan mekanın artık sadece "orta üst ve üst" gelir grubuna hizmet verdiğini öğreniyor. Buradan yola çıkarak, orta sınıfın kaybolmadığını, ancak "alt" bir sınıfa düştüğünü iddia ediyor. Yeni orta sınıfın ise, eskiden "orta üst" olarak tanımlanan gelir grubu tarafından oluşturulduğunu öne sürüyor.
