Bilgisayar, telefon ve tablet ekranlarından yayılan mavi ışığın gözlerimizi "erittiği" korkusu, dev bir endüstri yarattı. Optik mağazalarında "ekran gözlüğü" adıyla satılan bu ürünler, dijital göz yorgunluğunun tek çözümü olarak sunuldu.
Ancak tıp dünyasından gelen son Havadis, bu gözlüklerin aslında hiçbir klinik faydası olmadığını gösteriyor. Araştırmacılar, dijital yorgunluğun suçlusunun ışığın "rengi" değil, bakışlarımızın "donukluğu" olduğunu söylüyor.
"Kısa vadeli bir fayda dahi yok"
2023 yılında yayımlanan ve bugüne kadar yapılmış en kapsamlı analiz olan Cochrane derlemesi, 17 farklı klinik deneyi mercek altına aldı. Sonuç şok ediciydi: Mavi ışığı filtreleyen lenslerin, standart lenslere kıyasla dijital göz yorgunluğunu azalttığına dair hiçbir kanıt bulunamadı.
Çalışma, bu gözlüklerin retina sağlığını koruduğu ya da uyku döngüsünü (sirkadiyen ritim) düzenlediği iddialarının da bilimsel olarak zayıf olduğunu belgeledi. Kısacası, o sarımsı camların arkasında hissettiğiniz "rahatlama", tamamen psikolojik bir plasebo etkisinden ibaret olabilir.
Asıl suçlu mavi ışık değil
Bilim insanlarına göre gözlerimizi yoran şey ekranın yaydığı mavi ışık dalgaları değil, "Dijital Göz Yorgunluğu" denilen bir davranışsal durumdur. Normalde dakikada ortalama 15-20 kez göz kırparken, bir ekrana odaklandığımızda bu sayı 5-7’ye kadar düşer. Göz yüzeyinin kuruması ve kasların sürekli aynı mesafeye odaklanması, o meşhur yanma ve ağrı hissini yaratır.
Gözlükler bu mekanik sürece müdahale etmez; sadece ekrandaki renk paletini ısıtır. Uzmanlar, "Mavi ışık gözlüğü takmak yerine, her 20 dakikada bir 20 saniye boyunca 20 fit (6 metre) uzağa bakmak (20-20-20 kuralı) çok daha etkili" diyor.
Mavi ışık aslında düşmanımız mı?
Pazarlama stratejileri mavi ışığı bir "canavar" gibi gösterse de, aslında en büyük mavi ışık kaynağı tepemizdeki güneştir. Bir bilgisayar ekranından gelen mavi ışık, güneş ışığının yanındaki "mum ışığı" kadar bile güçlü değildir.
Üstelik gün içindeki mavi ışık; uyanık kalmamıza, bilişsel fonksiyonların artmasına ve ruh halimizin düzelmesine yardımcı olur. Sorun ışığın kendisinde değil, gece geç saatlerde maruz kalarak vücudun biyolojik saatini şaşırtmamızda yatıyor. Ancak bunun çözümü de gözlük takmak değil, uykudan iki saat önce ekranı kapatmak.
Peki, bu gözlükler neden hâlâ öneriliyor?
Neden hala bu gözlükler tavsiye ediliyor? Cevap duygusal değil, ekonomik. Mavi ışık kaplaması, cam üretim maliyetini çok az artırırken, son kullanıcıya yüksek bir "koruma" bedeliyle satılıyor. Amerikan Oftalmoloji Akademisi (AAO) gibi dev kuruluşlar, bilgisayar kullanımı için herhangi bir özel gözlük önermediklerini defalarca açıklamasına rağmen, endüstri bu korku ikliminden beslenmeye devam ediyor.