Türkiye ile Kürdistan İşçi Partisi (PKK) arasında 1978’de başlayan ve 1984’te topyekûn silahlı mücadeleyle yoğunlaşan çatışma, 12 Mayıs 2025’te PKK’nın fesih kararıyla resmen sona erdi. 47 yıl süren bu mücadele, Türk Silahlı Kuvvetleri’nden binlerce şehidi, PKK’dan on binlerce militanı ve sivillerden ağır kayıpları beraberinde getirdi. Çatışmanın sona ermesi, Türkiye’de barış ve demokratikleşme umutlarını yeşertirken, geriye dönüp bakıldığında, bu süreçte yaşanan kayıplar ve dönüm noktaları, Türkiye’nin yakın tarihine damga vurdu. İşte, bu uzun soluklu mücadelenin bilançosu ve tarihteki önemli kırılma anları.

Çatışmanın bilançosu çok ağır

Türkiye-PKK çatışması, hem güvenlik güçleri hem de PKK militanları ve siviller açısından ağır kayıplara yol açtı. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 1984-2010 verilerine göre, 50 bin 169 PKK militanı etkisiz hale getirildi (ölü veya esir). TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun 1984-2012 raporuna göre ise 22 bin 101 PKK militanı öldü. Aynı raporda, 7 bin 918 kamu görevlisi (asker, polis, korucu) şehit olurken 5 bin 557 sivil hayatını kaybetti. Toplamda, 35 bin 576 kişi bu çatışmalarda yaşamını yitirdi.

386 binden fazla kişi yerinden oldu

Uluslararası Kriz Grubu’nun 4 Haziran 2025 tarihli verilerine göre, 2015-2025 arasında çatışmalarda yaklaşık 8 bin kişi Türkiye’de, 20 bin kişi ise Suriye ve Irak’taki Türk operasyonlarında öldü. Bu dönemde, bin 501 güvenlik görevlisi (1,065 asker, 304 polis, 132 köy korucusu) şehit düştü. Çatışmalar, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da 386 bin 360 kişinin köylerinden göç etmesine neden oldu; bunlardan 187 bin 861’i Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi ile geri döndü.

Çatışmalar nasıl başladı, neye evrildi?

Terör örgütü PKK, 27 Kasım 1978’de Diyarbakır’ın Lice ilçesinde Abdullah Öcalan liderliğinde kuruldu. Örgüt, başlangıçta bağımsız bir Kürt devleti hedeflerken, 1990’larda özerklik ve kültürel haklar talebine yöneldi. İlk silahlı eylemler 1978-1980 arasında radikal sol gruplara ve yerel aşiretlere karşı yapıldı. Ancak çatışma, 15 Ağustos 1984’te PKK’nın Siirt’in Eruh ve Hakkâri’nin Şemdinli ilçelerindeki eş zamanlı saldırılarıyla topyekûn bir mücadeleye dönüştü. Bu saldırılarda 2 asker şehit oldu, 9 asker ve 3 sivil yaralandı.

Aşiretler devlet tarafından silahlandırıldı

1980’ler boyunca PKK, gerilla taktikleriyle güvenlik güçlerine saldırırken, devlet de köy koruculuğu sistemini devreye sokarak bölgedeki aşiretleri silahlandırdı. Bu dönemde köyler boşaltıldı, ormanlar yakıldı ve çatışmalar yoğunlaştı.

En kanlı dönem 90'larda yaşandı

1990’lar, Türkiye-PKK çatışmasının en kanlı dönemi oldu. PKK, sadece güvenlik güçlerini değil, sivilleri de hedef aldı. 24 Mayıs 1993’te Elazığ-Bingöl karayolunda 33 silahsız askerin şehit edildiği pusu, örgütün en büyük saldırılarından biri olarak tarihe geçti. Aynı yıl, Turgut Özal’ın barış girişimleri, ölümüyle sonuçsuz kaldı. Öcalan’ın 20 Mart 1993’te ilan ettiği ateşkes, bu pusuyla bozuldu.

AİHM, Türkiye'yi suçladı

Devlet, bu dönemde “şiddet yolu”nu benimseyerek terör örgütü PKK’yı askeri yöntemlerle yok etmeyi hedefledi. 1992-1995 arasında köyler havadan bombalandı, binlerce kişi göçe zorlandı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye’yi Kürt sivillere yönelik sistematik hak ihlalleri nedeniyle suçladı.

Terör örgütü elebaşının yakalanması

1999, çatışmada önemli bir dönüm noktasıydı. Terör örgütü PKK elebaşı Abdullah Öcalan, 15 Şubat 1999’da Kenya’da yakalanarak Türkiye’ye getirildi. İdama mahkûm edilen Öcalan’ın cezası, 2002’de ömür boyu hapse çevrildi. Öcalan’ın yakalanması, PKK’nın stratejisini değiştirdi. Örgüt, bağımsız devlet hedefinden vazgeçerek “Demokratik Konfederalizm” tezini benimseyerek özerklik talebine odaklandı.

PKK sivilleri hedef aldı

2000’ler, PKK’nın şehirlerde bombalı saldırılar düzenlediği bir dönem oldu. 2005 Kuşadası, 2006 Antalya ve 2007 Ankara saldırıları, sivilleri hedef aldı. 1 Haziran 2004’te PKK, ateşkesi sona erdirerek vur-kaç taktiklerine geçti.

1. Çözüm Süreci başladı

2013-2015 arasındaki Çözüm Süreci, çatışmanın durakladığı bir dönemdi. Öcalan’ın çağrısıyla terör örgütü PKK, Türkiye’den çekilmeye başladı, ancak süreç 2015’te Suruç ve Ceylanpınar’daki saldırılarla çöktü. Ardından gelen hendek operasyonları (2015-2017), Şırnak, Cizre ve Sur gibi bölgelerde yoğun çatışmalara sahne oldu. PKK’nın gençlik yapılanmaları hendekler kazarak kentsel alanlarda kontrol sağlamaya çalıştı, ancak Türk güvenlik güçleri bu bölgeleri geri aldı. Bu dönemde binlerce kişi öldü, şehirler yıkıldı.

2. Çözüm Süreci başladı

Çatışmanın sona ermesi, 2024’te başlayan yeni bir siyasi süreçle mümkün oldu. MHP lideri Devlet Bahçeli’nin 22 Ekim 2024’te Öcalan’a “PKK’yı lağvetme” çağrısı, sürecin fitilini ateşledi. 27 Şubat 2025’te Öcalan, İmralı’dan örgüte silah bırakma ve fesih çağrısı yaptı. PKK, 1 Mart 2025’te ateşkes ilan etti ve 5-7 Mayıs 2025’te toplanan kongrede, 12 Mayıs’ta silahlı mücadeleyi sonlandırarak kendisini feshettiğini duyurdu.

YPG teslim olmadı

Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu kararı “tarihi bir adım” olarak nitelerken, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, sürecin bölge istikrarına katkı sağlayacağını belirtti. Ancak, PKK’nın Suriye’deki uzantısı YPG’nin durumu ve silahların teslim süreci, hâlâ tartışma konusu.

PKK’nın feshi, Türkiye’de “Terörsüz Türkiye” hedefini güçlendirdi. DEM Parti, demokratikleşme adımları ve terörist elebaşı Öcalan’ın cezaevi koşullarının iyileştirilmesi taleplerini gündeme getirdi. Uzmanlar, sürecin başarısının, yasal düzenlemeler ve toplumsal uzlaşıyla desteklenmesine bağlı olduğunu vurguluyor.

47 yıllık çatışma, geride derin yaralar bıraksa da 12 Mayıs 2025, Türkiye’nin barışa bir adım daha yaklaştığı tarih olarak kayda geçti.