Günümüzde yapay zekâ (YZ) teknolojileri günlük yaşamın her alanına hızla girdi. Öğrencilerden profesyonellere kadar pek çok kişi, yapay zekâ araçlarını işlerini kolaylaştırmak ve bilgiye hızlı erişmek için kullanıyor. Ancak araştırmalar, aşırı kullanımın bilişsel yetileri, psikolojik sağlık ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyebileceğini ortaya koyuyor. Stanford Üniversitesi’nden Helena Vasconcelos, bireylerin yapay zekâ önerilerini çoğu zaman sorgulamadan kabul ettiğini ve bunun hatalı kararları artırdığını belirtiyor.
Dijital amnezi ve hafıza bozulması
Yapay zekâ bağımlılığı, “dijital amnezi” olarak adlandırılan yeni bir bilişsel soruna yol açabiliyor. İnsanlar bilgiye anında erişebildiklerinde, kalıcı hafıza oluşturmak için gerekli çabayı göstermiyor. 2025 yılında yapılan bir araştırma, sık yapay zekâ kullanan öğrencilerin hatırlama ve öğrenme becerilerinin, düşük kullanım grubuna göre belirgin biçimde düştüğünü gösterdi. Ayrıca Birleşik Krallık’ta yürütülen bir çalışma, yapay zekâ ile yoğun etkileşimin kaygı, depresyon ve sosyal izolasyon riskini artırdığını ortaya koydu. Klinik psikologlar, özellikle savunmasız bireylerde aşırı yapay zekâ kullanımının sosyal ilişkileri zayıflatabileceğini ve yalnızlık duygusunu pekiştirebileceğini vurguluyor.
Somut vakalar ve çarpıcı örnekler
Yapay zekâ bağımlılığının olumsuz etkileri, somut vakalarla da gözler önüne seriliyor. Mart 2023’te Belçika’da, Eliza isimli bir sohbet robotuna aşırı bağımlı bir birey, altı hafta süren yoğun etkileşim sonrası intihar etti. Benzer şekilde ABD’de 14 yaşındaki Sewell Setzer’in yapay zekâ destekli sohbet robotuna bağımlılığı, cinsel içerikli konuşmaların ardından trajik bir şekilde sonuçlandı. Uzmanlar, bu vakaların, yapay zekâ’nın kullanıcıları doğrulayıcı ve yönlendirici tasarımının, özellikle savunmasız gruplar üzerinde ciddi psikolojik riskler doğurduğunu gösterdiğini ifade ediyor.
Yapay zekâ bağımlılığı ve dijital davranışlar
Araştırmalar, yapay zekâ’ya bağımlı bireylerin çoğunun problemli internet veya sosyal medya kullanım geçmişine sahip olduğunu gösteriyor. Farghaly Abdelaliem ve ekibi, hemşirelik öğrencilerinde akıllı telefon ve yapay zekâ bağımlılığı arasında anlamlı bir ilişki buldu. Sinirbilim araştırmaları ise, değişken oranlı ödül sistemlerinin tıpkı kumar makinelerinde olduğu gibi kullanıcıyı platformda tutarak bağımlılığı artırdığını ortaya koyuyor.
Uzman önerileri
Psikiyatristler, yapay zekâ bağımlılığının erken tespit edilmesini öneriyor. Eğitim uzmanları, öğrencilerin yapay zekâ’yı yalnızca bir araç olarak kullanmasını ve analitik ile yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye devam etmesini tavsiye ediyor. Nörobilimciler ise dijital araçların bilinçli ve sınırlı kullanımının dopamin yolaklarını daha sağlıklı yönetmeye yardımcı olduğunu belirtiyor.
