“İran’da başörtü yasağı kalktı mı?” sorusundan başlayarak, kadınların araba kullanma, şarkı söyleme, seçme-seçilme hakkı ve okuryazarlık oranı gibi konulardaki güncel durumu gözden geçiriyoruz.
İran’da Başörtü Yasağı Kalktı mı?
Son dönemde İran’da bazı yetkililer, “hijab yasasının artık zorunlu uygulanabilir olmadığı” yönünde beyanlar verdi. Örneğin, Expediency Council üyesi Mohammad-Reza Bahonar, Mayıs 2025’te “Şimdilik zorunlu başörtüsü yasasının hukuken uygulanabilirliği yoktur” dediğini açıkladı ve “zorunlu hijab yasası şu an yürürlükte değil” ifadesini kullandı.
Ancak bu tür açıklamalar hemen yasanın tamamen ortadan kalktığı anlamına gelmiyor; muhafazakâr kesimlerden sert tepkiler geldi ve yasaya dair uygulama ve yorumlar cepheden tartışmalara açık hale geldi.
Aslında İran Parlamentosu 2024 yılında “Hijab ve Ahlâk Yasası” adı altında daha katı kurallar içeren bir yasa kabul etti. Fakat bu yasanın yürürlüğe konulması ve fiili uygulaması birkaç kez ertelendi. Şu an için davranışsal zorlamaların yerini izleme ve şüpheci uygulamalar aldı; devlet dronlar, yüz tanıma teknolojisi, ihbar uygulamaları gibi yöntemlerle kadınların başörtüsü kurallarına uyup uymadığını denetliyor.
Dolayısıyla “Başörtü yasağı kalktı mı?” sorusunun yanıtı hayır, yasa tamamen kalkmadı, ancak zorunlu uygulamanın kısmi gevşemesi ve hukuki çekinceler tartışmaya açılmış durumda.
İran'da Kadınların Araba Kullanması Yasak mı?
İran’da kadınların araç kullanması yasak değildir. Kadınlar, hukuken araba kullanma hakkına sahiptir. Bu hak, uzun yıllardır uygulanmakta ve kadınlar kamu alanında trafik akışında araç kullanabiliyor. Fakat bazı muhafazakâr kesimlerde kadın sürücülere yönelik sosyal baskılar, güvenlik gerekçeleri ya da ahlâki değerlendirmeler nedeniyle kısıtlayıcı tutumlar zaman zaman gündeme gelir.
İlginç bir nokta: “Hijab ve Ahlâk Yasası” kapsamında bazı yolcu araçları kadınların başörtüsüz olarak araçta bulunması durumunda sürücünün ehliyetinin iptal edilmesi gibi hükümler öngörülüyor. Bu, kadınların aracını kullanması değil, araç içindeki kadınların örtüsüz olması üzerinden düzenlenmiş bir uygulama maddesidir.
İran’da Kadınların Şarkı Söylemesi Yasak mı?
Evet, İran’da kadınların solo şarkı söylemesi kamu alanında yasaktır. Şii dinî yorumlara dayandırılan bu yasak, kadın sesi dinleyen erkeklerin ahlâki etkilenebileceği savıyla gerekçelendirilir.
2025’te de kadın şarkıcıların sık sık gözaltına alındığı, sosyal medya hesaplarının kapatıldığı vakalar yaşandı. Örneğin, Bita Hajisadeghian adlı kadın müzisyen “kamu ahlâkını bozmakla” suçlanarak gözaltına çağrıldı. Ayrıca Parastoo Ahmadi adlı bir kadın sanatçı, başörtüsüz şekilde konser yayınladığı için yargı soruşturmasına maruz kaldı.
İran’da Kadınların Seçme Seçilme Hakkı Var mı?
İran’da kadınlar oy kullanma hakkına ve milletvekili ya da yerel meclis üyeliğine aday olma hakkına sahiptir. Ancak bazı üst düzey makamlar için aday olma hakkı kadınlara tanınmamıştır: örneğin cumhurbaşkanlığı ve yargı mahkemelerinde hâkimlik gibi görevler genellikle kadınlara kapalıdır.
Seçme-seçilme hakkında pratik sınırlamalar da vardır: Kadın adayların adaylık başvuruları bazı dini kurullar tarafından reddedilebilmektedir. Ayrıca siyasi temsilde kadınların sayısı görece düşüktür; parlamentoda kadın milletvekili oranı küçüktür.
İran’da Kadınların Okuma Oranı Kaç?
Kadınların okuryazarlık oranı İran’da oldukça yüksektir. Resmi kaynaklara göre, 2024 itibarıyla İran’daki kadın okuryazarlık oranı yaklaşık %97 seviyesindedir. Bu rakam, kadınların eğitim alanında büyük ilerleme kaydettiklerini gösteriyor. Devrim öncesinde kadın okuryazarlık oranı çok daha düşüktü; kuruluş yıllarında bu oran yaklaşık %47–50 seviyesindeydi.
Ancak yüksek okuryazarlık, yasal eşitlik ve toplumsal özgürlükler açısından otomatik olarak eşitliğe dönüşmemekle birlikte, kadınların eğitim yoluyla toplumsal katılımının artması yönünde önemli bir veri sağlar.
İran’da kadınlara ilişkin haklar ve kısıtlamalar hâlâ çok yönlü bir mücadele alanı. Başörtüsü düzenlemeleri, sanat hayatı üzerindeki sansür, siyasal temsilde sınırlamalar ve sosyal baskılar, kadınların gündelik yaşamını derinden etkiliyor.
